Oud Nieuws S09E4 ‘Mercury’

De redactie haalt voor deze aflevering van Oud Nieuws maar eens persoonlijke favorieten van Oud Nieuws redacteur, -archivaris, -fotograaf, -internet-whizkid en bloedfanatieke verzamelaar Hans Sikkema uit de (vitrine) kast. Het wordt wederom een Italiaanse aangelegenheid met Mercury, de fabrikant van slechts enkele miniatuurtractoren. De fabriek stond in Turijn, en produceerde van 1932 tot 1980 vooral automodellen en ook wat grondverzet, en dus enkele trekkers. In schaal 1/87 maakten ze wat Fiatjes 780, maar die laten we even buiten beschouwing, evenals een raadselachtige autotrekker. Onze aandacht gaat vooral uit naar de 1/43 modellen die ze maakten, twee Landini’s en twee Massey Fergusons.

Om maar met de Landini’s te beginnen, we noemden ze in een eerdere aflevering al in een top 3 van mooiste tractoren ooit, het zijn de R4000 en de R5000. Wie het boek van Crilley & Burkholder er op naslaat ziet bij de afbeeldingen een R-400 en een R-500, met als verschil de grille-variaties. De ene heeft een tweedelige grille met een verticale balk in het midden, de andere een enkele grille. Deze laatste is dus de R5000, die behalve de enkele grille ook heel andere achterspatborden heeft. De aanduiding R-400 en R-500 moet dus R4000 en R5000 zijn.

In de index achterin het boek wordt het wel correct beschreven en zien we ook dat de R4000 in 1961 werd gemaakt. Mercury gebruikte 2 kleuren blauw, we kennen de R4000 met effen Landini blauw plaatwerk en ook met metallic blauwe motorkap en spatborden. De R5000 hebben we alleen in effen blauw gezien. Met dit prachtige blauw in combinatie met het zilvergrijze onderstel en de knalgele velgen is dit modelletje een lust voor het oog, wij worden er tenminste erg vrolijk van! Landini zou deze gele velgen weer op de modellen van vandaag moeten overwegen, het mooie diepe azur-blauw is inmiddels alweer in gebruik, na jaren van het wat matte lichtblauw dat op de opvolgers kwam.

Grote aantallen zullen er wel nooit gemaakt zijn van deze modelletjes, want je ziet ze bijna nooit. Als je al eens eentje ziet is het vaak een R4000, wij weten maar drie R5000’s te staan bij verzamelaars. Dit is te verklaren doordat de echte R5000 -dus waarschijnlijk ook het modelletje- maar erg kort is gemaakt, ongeveer van 1965 tot 1967 toen het hoekige design werd geïntroduceerd. Ook Crilley zette hierbij: very rare. Dit geeft al aan dat ze nogal waardevol zijn (4 cijfers), al is dat maar betrekkelijk aan het worden. De 1/43 serie van Hachette/UH kwam al eens gevaarlijk dichtbij met de rups versie van de R-serie en die koop je voor een habbekrats in een krantenstalletje in Frankrijk… De 1/43 liefhebbers worden verwend vandaag de dag, elke 14 dagen komt er een nieuw model uit in deze serie, terwijl enkele jaren geleden deze schaal op sterven na dood was. Met lede ogen zien wij als liefhebbers van ‘antiek’ dit aan, want als dat deze stortvloed van modellen een oud zeldzaam modelletje overlapt, (1/32 MF 35, 1/32 Fordson Major) dan zie je de vraag naar het oudje beduidend afnemen. Kleine serie-bouwers met navenant hogere prijzen moeten helemaal vrezen voor een botsing met de Chinezen. UH-liefhebbers zullen zeggen: mooi, een beter gedetailleerd model voor minder geld, maar anderen zien een verzameling van oude of kleine oplage-modellen hard in waarde minderen.

Terug naar ons Mercury speelgoedtrekkertje, want dat kun je de UH’s niet noemen. Helaas weinig speelwaarde deze keer, alleen het motorkapje kan open… Niet zo verwonderlijk, in deze schaal zijn er maar weinig die meer kunnen, al heb je Corgi 1/43’s met een werkende hefinrichting en besturing… Werktuigjes waren er dan ook niet bij de Landini’s, dit in tegenstelling tot de Massey Ferguson 50 en 65 in ons verhaal! De gevorderden hebben ons al betrapt op Massey Ferguson in het meervoud, er zijn namelijk 2 verschillende!

De grote is volgens ons een 65, (dit is een MF 50, red. 2020) al vemeldt Crilley dat het een 35 is, uit 1961. Dan is er ook nog een kleinere, dit weten niet veel mensen, wij ondekten deze in een basement in Pennsylvania USA, inderdaad, u weet al waar… Dat is meteen ook de enige keer dat we er een zagen, indien er mensen zijn die dit modelletje ook hebben horen en zien wij dit graag, met name het doosje zijn we erg benieuwd naar. Crilley vermeldt dit modelletje niet in zijn boek. Het zou heel goed een MF 50 kunnen voorstellen, die gebaseerd is op de MF 40. (Dit is een MF 65, red. 2020) Deze werd met benzine, petroleum en een perkins 3 cilinder geleverd, wat meteen de kortere wielbasis verklaart. Aan de MF experts: Wij hebben spreekuur in Zwolle, 21 en 22 november, 10.00 tot 17.00 uur. De MF 50 is dus een totaal ander modelletje dan de 65, kijk maar naar de vooras, treeplanken en ook de wielen zijn helemaal anders. Onderin de motor staat dus Mercury voor het geval u aan ons twijfelt.

Beide MF modelletjes zijn in ieder geval Amerikaanse types te herkennen aan de smalle verticale balk in de grille. De 65 (MF 50, red. 2020) van Mercury komt ook voor gemonteerd op een houten voetstukje en in een uiterst fraai setje met een doseerwagen, een schijvenploeg en een stropers. Dit setje werd door Mercury gemaakt en door het Amerikaanse Lit’l Toy op de markt gebracht, en komt dus opvallend vaak in de USA voor. De werktuigen doen ook allemaal een beetje Amerikaans aan, net als de met strohoed getooide ‘little farmer’ op de doos. Opvallend detail is dat de velgen en banden van de 65 (MF 50, red. 2020) ook zijn gebruikt voor de Landini’s.

Hieruit kunnen we opmaken dat het MF’je eerder is gemaakt dan de Landini. De MF 65 mag zich verheugen in het feit dat het vaak als 1/43 speelgoedmodel is gemaakt, behalve de Mercury zijn er modelletjes van Jue/Minimac, Triang/Spot-On en natuurlijk de Corgi. Het Corgi modelletje kun je zien als de VW Kever onder de modeltrekkers, er zijn er heel erg veel van gemaakt, maar net als bij de Kever heeft een gaaf exemplaar vandaag de dag ook al een behoorlijke waarde. De andere 2 zijn ook zeldzaam en waardevol. Oei, UH heeft ‘m ook al gemaakt in 1/43, klopt ons verhaal nog wel? En voor de gevorderden, die zullen zeggen dat een Israëlische (!) fabrikant, Gamda, er ook een heeft gemaakt, maar die is zo zeldzaam dat we daar niet genoeg van weten om er iets zinnigs over te zeggen. Wel hebben we een leeg doosje van zo’n model… Vlak voordat wij onze kopij verstuurden werden we trouwens nog gewezen op een kleine zwart-wit afbeelding op internet waarop dit model te zien is samen met de doos, en aan de verhoudingen te zien lijkt het behoorlijk in de buurt van 1/43. U ziet hoeveel van dit model bekend is, en kunt wel raden waar wij in onze vrije tijd naar zoeken… Ray Crilley kent een Amerikaanse verzamelaar die naar eigen zeggen niets bijzonders heeft, behalve een Gamda! We stonden erbij toen Ray nog weer eens informeerde of hij hem wilde verkopen. Nee, grapte hij, maar Ray zou ‘m van hem erven als het zover was…

Tot ziens op ons spreekuur, Zwolle, IJsselhallen, 21 & 22 november, 10.00 tot 17.00 uur.

Met dank aan Johan Arends, Ray Crilley en Charlie Burkholder.