Oud Nieuws S07E1 ‘Lanz Bulldogs’

In het eerste Oud Nieuws van 2007 een paar juweeltjes van verzamelaarsobjecten, allebei grote modellen van een Lanz Bulldog. De een nog veel ouder dan de andere, het betreft hier zelfs een ‘verdamper’. Het was een van de eerste Lanz tractoren, nog van voor de oorlog. De andere is een van de laatste Lanz tractoren, die al electrisch gestart kon worden.

Toen Hans en ik eens bij Charlie Burkholder in de USA logeerden mochten we wat modellen uit een propvol vitrinetje halen om bij de achterste te komen waar we foto’s van wilden nemen. Het was een vitrine met draaiende ronde glasplaten, zoals je die wel eens bij de bakker ziet met taarten erin. De draaierij liep niet echt meer op rolletjes, dus namen we er wat modellen een voor een uit. Alleen al in deze vitrine staan tractoren waar we hier in Europa alleen maar van kunnen dromen. (Een Vierzon van J.R.D. nagelnieuw in doos, een Pools MF 175 model, Someca’s van Sevita en ga zo maar door…) Ik gaf Hans de zwarte Bulldog aan, die we al vaak hadden gezien, maar meestal stonden we ons aan andere modellen te vergapen in dat kastje. Ik zou net de volgende pakken toen ik achter me hoorde: Shit, moet je nou eens kijken! Hans keek onder de Bulldog en zag de naam Märklin staan… Ter vergelijking, op ons komt zoiets over of je een hoekje van een schilderij schoonveegt, en er staat Rembrandt. Wij wisten beide niet dat zoiets gemaakt was door Märklin. We weten wel dat Märklin al lang bestaat, en veel meer gemaakt heeft dan treinen. Heel bekend bijvoorbeeld, maar toch zeer gewild is een ander Bulldog-modelletje van Märklin, in 1/43 en in vele gedaanten. Ik kreeg eens een foldertje onder ogen met veilingresultaten van wat oud Märklin-spul, oceaanstomers, watervliegtuigen en ander blikken speelgoed, allen voor-oorlogs. Je kon er stuk voor stuk een nieuwe middenklasse-auto voor kopen, en dat mocht dan ook best een Duitse zijn… Nou zegt dat natuurlijk niet alles over dit model, maar na de ontdekking van de Märklin-naam onderop schat ik dit model op een van de meest waardevolle van Charlie Burkholder. Desgevraagd zal hij je trouwens dingen aanwijzen waar Amerikanen van dromen, en waar wij onze jas aan ophangen bij wijze van spreken. Terug naar het Bulldog-model. Het is dus een verdamper, d.w.z. met een drukloos koelsysteem, zonder radiator. In Duitsland noemen ze hem de Gross-Bulldog, de HR 2, die in 1926 gepresenteerd werd. Hij staat op z.g.n. cushion-wielen, massieve rubberbanden voor gebruik op de weg. De spatborden laten zien dat er ook ruimte is voor grotere wielen, meestal stalen stapwielen. Onder het bestuurdersplatform zit een opwindmechanisme. De proporties zijn goed, het model gelijkt erg goed. De foto’s spreken verder voor zich. De schaal zal rond de 1/16 liggen. Toen we jaren later dit stukje wilden gaan schrijven, zijn we natuurlijk op zoek gegaan naar info over dit model. Je vindt er niet veel over, al vond Hans wel foto’s van een foldertje van Märklin. Hierin zien we dat het trekkermodel ooit 36 D-mark gekost heeft. Wij schatten het model op leeftijd 50-er jaren, 36 D-mark was toen (heel) veel geld voor een trekkertje. Let trouwens eens op een ander uithoekje van de folder, daar staat iets wat ook veel op een Bulldog lijkt, maar op stoom kan lopen…

Om maar even in het Burkholder-walhalla te blijven, Charlie heeft een van de wanden helemaal groen en geel. Spinazie met spiegeleieren zoals een Duitse New Holland-dealer eens gekscherend tegen me zei. John Deere modellen dus, meer dan je in een paar uur kunt tellen. In het midden valt een blauwe Lanz met gele velgen op. Dit was de kleurstelling van de Spaanse Lanz producten, in tegenstelling tot de Duitse Lanzen met rode velgen. Het is opnieuw een goed gelijkend model, al is het met de proporties niet helemaal OK. Het is door Paya gemaakt in Spanje. Het model oogt iets te lang, maar het stoort niet echt. Op het vliegwiel staat: Lanz Iberica S.A. Dit is de naam voor Lanz trekkers die in Spanje vanaf 1953 gebouwd zijn, in een fabriek die door Lanz samen met de Spaanse overheid werd gestart. John Deere nam het later over als onderdeel van de Mannheim boedel, er worden nog steeds John Deeres gebouwd. Het model is grotendeels gemaakt van blik, met plastic onderdelen. Ook hier een opwindmechanisme, Charlie heeft zelfs de sleutel er nog bij. Als je het doosje mag geloven zouden er ook een gele en een groene moeten bestaan, en een aanhangwagen.

In Crilley & Burkholders boek wordt hij ook vermeld, maar de schaal (die alleen bij het plaatje geschreven staat) is geen 1/43 maar ongeveer 1/16. Volgens de heren maakte Paya dit in 1965. Dit is achterin het boek te lezen, waar ook gerept wordt over een Märklin Bulldog uit 1939. Zou dit misschien… Het boek is er niet duidelijk over. Er zijn overeenkomsten met hetzelfde model Lanz Bulldog van Rex, van plastic ook leverbaar met aanhanger en in vier kleuren bekend. Het profiel op de achterbanden komt ons ook bekend voor, dat kennen we ook van vele andere Duitse Fabrikanten als Rex, Gama, NZG, Conrad enz. Een mogelijke verklaring hiervoor is er ook, in Duitsland is een fabrikant van miniatuurbanden Breidenbach genaamd, die deze modelfabrikanten mogelijk allemaal van banden voorzag. Indien u dit kunt bevestigen horen we dat zoals altijd graag. Toen Hans met eBay begon te pionieren struikelde hij eens over een Paya Lanz. Hij bleek zich in Zuid-Amerika te bevinden, in Uruguay of all places… We konden ons meer vertrouwde plaatsen voorstellen om geld heen te sturen, maar Hans is nu trotse eigenaar van een oranje Paya Bulldog.

Wat niet op de foto’s te zien was, het vliegwieldeksel aan een kant van de trekker miste, maar dat was niet al te moeilijk na te maken. De blikken motorkap moest uitgedeukt, en na een avondje knutselen hadden we een resultaat als op de foto’s. Ik weet ook dat we soms net zoveel vragen stellen of oproepen dan dat we nieuws brengen, maar we zijn nieuwsgierig naar de reden van de oranje kleur. Kan er een link bestaan naar de eveneens oranje Bulldog-kopie uit Argentinië, de Pampa? En stond dit beestje daarom in Zuid-Amerika?

Tot slot nog een overpeinzing / stelling / conclusie. Bij verhalen over juweeltjes als deze Märklin Bulldog en de daar (waarschijnlijk) bij behorende waarde in geld uitgedrukt, zie je mensen wel eens afhaken terwijl ze verzuchten dat zulke bedragen toch volkomen belachelijk zijn voor een ‘trekkertje’. Diezelfde mensen weten echter ook maar al te vaak welke van hun eigen modellen het meeste waard is… Onze gedachte is dat die uitschieters juist het verzamelen zo bijzonder maakt. Wat is het verschil tussen een schilderij van Herman Brood en van de al eerder genoemde Rembrandt? Het is maar wat de gek er voor geeft, maar velen zullen ook de vakmanschap waarderen waarmee het gemaakt is, en hoever de maker zijn tijd vooruit was (is). Een andere oorzaak is ook dat er veel merkenverzamelaars zijn. Met merken bedoel ik dan veelal oude speelgoedfabrikanten als Märklin, Wiking, JRD, CIJ of Dinkytoys. De producten hiervan, en dan heb ik het ook over autootjes enz., worden op veel grotere schaal verzameld en gezocht dan alleen de tractormodellen, onze hobby. Als deze fabrikanten dan eens een trekkertje gemaakt hebben, dan wordt dat ook mee verzameld, al heeft men verder niets met tractoren. Merkenverzamelaars zijn bekend met antiquairs en de daarbij behorende (klinkende) veilingnamen als Christie’s en Sotheby’s. En dit soort verzamelaars is er veel, over de hele wereld. En veel vraag en weinig aanbod betekent hoge prijzen. In Amerika zijn ook veel verzamelaars op zoek naar hetzelfde, en de gemiddelde prijzen voor oude modellen liggen daar ook hoger dan bij ons. Maar ook zonder dat de waarde exact bekend is voelt de liefhebber op zijn klompen aan dat deze Bulldogs iets bijzonders zijn.

Aangever Tammo & onderkantinspecteur Hans