Oud Nieuws S20E4 ‘Turkse Fiat’

Vraagstukken over onvindbare zeldzame modellen en bijbehorende speurtochten en ontdekkingsreizen zijn een van de aangename aspecten van onze hobby. Zoiets mag wat mij betreft lang duren, maar een afsluiting in de vorm van antwoorden of zelfs uiteindelijk de vondst zelf geeft ook veel voldoening! Precies vier jaar geleden schreven we over het opduiken van een Türk Fiat 880 DT model naar Britains gelijkenis. (Agritoy 4, 2016). De inleiding van dat verhaal vormde onze nieuwsgierigheid naar een grote onbekende uit het boek van Crilley en Burkholder, namelijk een Türk Fiat 640 modelletje. Laat dat nou het onderwerp zijn van deze Oud Nieuws! Inclusief antwoorden en vondst…

Het betreffende model is te vinden in de ‘trekkerbijbel’ op pagina 214. In het informatie gedeelte achterin het boek lezen we het volgende bij de remarks: WFE; Reported to have been made in the Turkish Fiat factory; Crude. ‘Crude’ kunnen we mee eens zijn, en laten we meteen maar concluderen dat het niet de schoonheidsprijs verdient. Duidelijk is wel dat het gaat om een type uit de beroemde ‘Nastro d’Oro’ serie. We hebben het nog nooit eerder gezien dan op dat ene zwart-wit fotootje in het boek.

We duiken eerst even in de geschiedenis van de Turkse tractorbouwer, op zichzelf al zeer interessant want ik leerde toch een aantal zaken die ik niet wist. Türk Traktör is opgericht in 1954 in Ankara in het kader van het Amerikaanse Marshall Plan in een joint venture met Minneapolis Moline. De productielijn werd gerealiseerd in een voormalige vliegtuigfabriek waar in licentie Minneapolis Moline tractoren werden gebouwd. Ze werden in Turkije op de markt gebracht onder de naam ‘Minneapolis Moline Türk Traktör’, waaronder de types 445 en U. In 1963 werd er een licentie overeenkomst gesloten met Fiat, en werden er naast de MM tractoren ook Fiat tractoren gebouwd onder de naam Türk Fiat Traktörü. Productie van MM’s stopte in 1965 en in totaal zijn er 4879 stuks van de band gerold. In 1968 werd de bedrijfsnaam veranderd in Türk Traktör ve Ziraat Makineleri, een niet geheel onbelangrijk stukje informatie voor ons verhaal, want dit zal nog een aantal zaken verduidelijken! Het vervolg in vogelvlucht: Fiat gaat op in New Holland, verkrijgt Case IH in 2000 en vormen samen CNH. Türk Traktör maakt tegenwoordig nog steeds producten uit de CNH stal in een moderne productiefaciliteit in Ankara.

We springen naar het HTM festival in Panningen een jaar geleden. Verzamelaar en handelaar van het eerste uur Graham Miller uit Engeland had mij eerder op de show in Spalding gevraagd of ik een apart Fiat model uit zijn collectie kon identificeren, en zou deze meenemen naar Panningen. Ik had natuurlijk mijn hoofd al even gebroken over wat dat nou zou kunnen zijn, want zijn omschrijving van het model deed geen enkel belletje rinkelen. Ik was er die ochtend al vroeg bij en liep vol verwachting naar de stand van de Millers, waar ik een doosje overhandigd kreeg met daarop een prachtige kleurenafbeelding met een Fiat 640 en 480 erop.

Het deksel kwam omhoog en het kwartje viel. Dit was natuurlijk dat onbekende Turkse Fiat model uit de trekkerbijbel! Graham vertelde me dat ze het al tientallen jaren in bezit hadden, en dat ze het ooit hadden geruild met Franco Zampicinnini, een niet onbekende verzamelaar uit Italië en collega van Zubini. Meer puzzelstukjes vielen op hun plek. Beide voorgenoemde mannen inclusief Graham Miller hebben namelijk bijgedragen met informatie en foto’s aan het boek van Ray en Charlie. Zou het kunnen dat het model op de foto uit het boek toebehoord(e) aan een van deze drie verzamelaars?

Zubini valt voor 99% zeker af want voor zover bekend zat dit model niet in zijn collectie. Dan blijven er twee opties over: Graham of Zampicinnini. Graham kon zich niet meer herinneren of hij ooit een foto van het model had opgestuurd naar Ray, maar hij wist wel te vertellen dat het model in perfecte conditie was toen het in zijn bezit kwam. Na openen van de doos bleek namelijk al meteen dat het model lijdt aan metaalmoeheid, daardoor een beetje krom getrokken is, en de verf hier en daar loslaat. Dan kunnen we nog iets interessants doen: het model vergelijken met dat uit het boek!

Er zijn altijd wel een aantal kenmerken of onvolkomenheden waardoor je een match kan hebben. De wielen zijn gemaakt uit één stuk rubber, waarbij de velg is geaccentueerd door het hart van de band te verven. Een aantal verfplekjes en streepjes komen precies overeen met die op het model uit het boek! Een kleine beschadiging naast de koplamp en een verfstreekje op het onderste deel van de motorkap bevestigen uiteindelijk dat we met zekerheid kunnen zeggen dat het model van Graham daadwerkelijk het model op de foto uit het boek is! Met dat verschil, dat het model op foto nog nieuw is… Graham was ook erg enthousianst na deze ontdekkingen wat er uiteindelijk toe heeft geleidt dat het model nu in mijn collectie staat! 

Het model representeert dus types 640 en 480 en is in of na 1968 gemaakt: het jaar waarin de naam wijzigde naar Türk Traktör ve Ziraat Makineleri A.S., wat weer terug te vinden is op de doos van het model. Op de doos staan verder de technische gegevens van de 480 en 640 en de tekst ‘traktör sanayiinde önder’ wat betekend ‘leider in de tractorindustrie’. Voordat je een model voor het eerst in het echt ziet maak je een voorstelling van het formaat, en ik stelde me altijd voor dat het vrij klein zou zijn. Doordat het model wat grof oogt lijkt het op de foto een uitvergroting van een 1/43 model, maar schijn bedriegt. Een schaal is wat lastig te schatten, maar het model meet 14 cm lang, 9 cm breed en ongeveer 8 cm hoog. Het is volledig van die cast metaal met rubber wielen en rubber stuurwiel. De spatborden zijn gezet uit blik. Er zijn tot nu toe dus 3 verschillende promotiemodellen bekend die zijn gemaakt voor Turk Traktör: De 480/640, de 880 DT van Ideal zoals behandeld in Agritoy 4, 2016, en een vrij recente uitgave van de New Holland TD 95D gemaakt door Britains. Al kan het model zelf geen kunstwerk worden genoemd, toch verdient het een speciaal plekje in mijn verzameling. Het is nu omgeven door een mooi verhaal en het is in bepaald opzicht een aandoenlijk model, zoals het de tijd heeft doorstaan. Krom gegroeid en gerimpeld als een oude man verbeeld het een beetje het leven van de mens, inclusief ‘portretfoto’ in het boek, als herinnering aan de jeugd…

Hans Sikkema