Oud Nieuws S19E2 ‘Ray Crilley’

Op 1 maart 2019 bereikte de Oud Nieuws redactie het trieste bericht dat Ray Crilley die dag was overleden na een periode van ziekte. Deze aflevering zullen we dan ook opdragen aan Ray door het ophalen van herinneringen aan al onze avonturen met en bij Ray thuis, en alles wat we ook maar te danken hebben aan deze farm toy legende.

De eerste keer dat ik van Ray hoorde was tijdens mijn eerste bezoekje aan Tammo, wat ergens rond het jaar 2002 moet zijn geweest. Een rijbewijs had ik nog niet, dus op de fiets van Annen naar Wildervanksterdallen. Affiniteit met oude en zeldzame modellen was er nog helemaal niet, maar je kunt wel stellen dat dat vuurtje op dat moment is ontstoken. Tammo kwam namelijk aanzetten met ‘The International Directory of Model Farm Tractors’. Ik mocht hem lenen, en weet nog dat ik het een tijdje overal mee naar toenam. Die kleine, soms onduidelijke zwart-wit foto’s spraken enorm tot de verbeelding. Wat voor modellen waren dat? Hoe kon je zoiets vinden? Tammo en Karel Hofs, waar ik in die tijd contact mee kreeg, wisten ook niet alle antwoorden. Juist dit is wat het zoeken en verzamelen zo spannend maakt. De reis ernaar toe; de zoektocht en het avontuur, wat uiteindelijk een extra dimensie toevoegt aan een model.

‘The International Directory’ en de voorloper daarvan, ‘Collecting Model Farm Toys of the World’, was samengesteld in een tijdperk zonder snelle communicatiemogelijkheden tussen verzamelaars. Ray Crilley en Charlie Burkholder hebben gebruik gemaakt van een heel netwerk van verzamelaars over de hele wereld, om informatie en modellen uit te wisselen. Op de beurs in Spalding (Engeland) in april sprak ik nog met Graham Miller, ook een verzamelaar van het eerste uur. Hij ruilde al actief in de jaren 80 met o.a. Ray, Charlie en Fabio Zubini. Je stuurde elkaar brieven met foto’s van de modellen die je te ruil had, wat zomaar een paar weken kon duren, aldus Graham.

Mijn eerste bezoek aan Ray was in februari 2005 tijdens een reisje naar de VS samen met Tammo en Karel. De Gateway Mid-America Toy show in St. Louis stonden op de planning, en daarnaast bezoekjes aan Roy Lee Baker, de Burkholders en Ray in East Springfield, Pennsylvania.

Voor degenen die Ray Crilley en zijn verzameling niet goed kennen, of misschien nu voor het eerst over hem lezen: wie was Ray eigenlijk? Ray kunnen we waarschijnlijk wel met zekerheid de grondlegger van onze hobby noemen. De fascinatie voor echte trekkers en de modellen begon in 1954, toen Ray en zijn vader een bezoekje brachten aan de state farm show en een plaatselijke dealer. Modellen werden toen over het algemeen alleen gezien als speelgoed, en stukken waar ze in de VS nu goud geld voor betalen, kocht je toen voor een paar cent bij antique malls of je kreeg ze zelfs cadeau.

Op deze manier heeft Ray al vroeg een stevige basis voor zijn verzameling kunnen leggen. Iets wat veel later en vooral nu eigenlijk niet meer denkbaar is. Doordat Ray er zo vroeg bij was, heeft hij een collectie kunnen opbouwen die we kunnen bestempelen als de grootste in zijn soort in de wereld. Bij mijn laatste bezoek aan Ray in 2016 telde de collectie meer dan 20.000 items! Alle modellen vanaf het allereerste begin zijn gearchiveerd, zowel in een kaartsysteem als digitaal.

Zoals al wel eerder vermeld in Oud Nieuws zitten er modellen in de collectie die niet zo makkelijk meer terug te vinden zijn. Een middagje struinen door de stapels dozen in de garage hoorde dan ook tot een van de vaste activiteiten wanneer we op bezoek waren bij Ray.

Ray was vaak zelf verrast door de vondsten die we deden. Zo hebben we ooit het originele doosje van de TROL Deutz weer met het model mogen herenigen, en tijdens mijn laatste bezoek vond ik ‘zomaar’ een Fitzek Steyr in een van de verhuisdozen, die vervolgens een terecht plaatsje kreeg in de basement, waar over het algemeen– in onze ogen – de topstukken stonden uitgestald.

Niet alleen in de basement waren modellen te vinden, de verzameling(en) kon je door het hele huis aantreffen. Naast de kamer waar wij altijd sliepen, was een kamer waar de Caterpillar en heftruck verzameling stond. In een gangetje was een kast met modellen van de Ford Thunderbird, waarvan een echt exemplaar ingekapseld met dozen, in de basement stond.

Naast het karakteristieke huis uit 1881, staan een aantal bijgebouwen waar de overige collecties te vinden waren: een mooi aantal echte oldtimer trekkers, en in een recent gebouwde schuur bij binnenkomst de enorme verzameling milkbottles en aanverwante memorabilia zoals signs, modellen van melkvrachtauto’s, koeien en melkmachines.

De linker en rechtervleugel waren ingericht als respectievelijk green- en red room, met dus modellen van John Deere en IHC. Een van de bijzondere stukken daar was het plastic model van de Farmall DF gemaakt door G&S Erzeugnis in schaal 1/16. (niet te verwarren met de D430!) Weliswaar in slechte staat: stuur, spatborden, koplampen enz. ontbraken, maar het bijzondere was dat Ray dit model vond op een plaatselijke vlooienmarkt!

Wat ook zeker niet onvermeld moet blijven was Ray’s hartverwarmende gastvrijheid. Bij ieder bezoek, vaak zo’n twee dagen, werd altijd een ritje gemaakt naar een plaatselijke dealer of verzamelaar, met daarbij een sightseeing route door de omgeving. Je kwam dan op plekken die je als toerist links liet liggen. Zo zal ik nooit ons bezoek vergeten aan een bedrijf wat typisch Amerikaanse windmills maakt, gerund door twee Amish broers. Ze hadden net zo’n bijzondere middag als ons, want wanneer kwamen er nou twee jongens uit Nederland op bezoek?

Met Ray’s heengaan is denk ik een tijdperk ten einde gekomen. Ray en Charlie hebben binnen ons verzamelgebied een grote rol gespeeld. Zowel als mens en als katalisator; mensen verbinden en dingen op gang brengen. En met hun vroege publicaties zoals wat wij de ‘Trekkerbijbel’ noemen. Voor mij persoonlijk hoort wijlen Fabio Zubini ook in dit rijtje. Hij leverde een significante bijdrage als het aankomt op (Italiaanse) zeldzame modellen. De grote drie zijn niet meer; Charles Burkholder, Fabio Zubini en Raymond Crilley. Alhoewel, de collecties zijn er (deels) nog, en daarmee leven ook zij voort.

De verzameling van Charlie is als alles volgens plan verloopt in de komende jaren te zien in het Michigan’s American Farm Museum, een initiatief van Charlie en Barb zelf. Wat er met Ray’s verzameling gebeurt is tot nog toe niet bekend. De verzameling van Zubini? Ik heb weer heel veel beleeft, en daarover gaat u zeker meer lezen in de volgende afleveringen van Oud Nieuws!

Hans Sikkema