Oud Nieuws S10E3 ‘Gamda’

Het was een goed jaar voor de rozen zingen ze wel eens. Voor Hans en Tammo is het een goed jaar voor de roden… Allebei vonden we onlangs op veilingen dat waar we al jaren het hardst naar zochten, Tammo z’n Massey Ferguson 1195 S2 van Sigomec, waarover in een later Oud Nieuws meer, en Hans dus een Massey Ferguson 65 van Gamda.Nog meer opmerkelijk MF rood kwam dit jaar uit Brazilië, waar Hans na hachelijke transacties de MF’s vandaan haalde van een fabrikant genaamd 3LS Miniaturas, die we met dank aan Jouke Bokma op het spoor kwamen.

In een eerdere Oud Nieuws vertelden we al over de Gamda MF 65, die we alleen van het fotootje uit het boek van Crilley kenden. Pas toen die Agritoy al op de mat viel bij jullie vonden we nog meer foto’s van het model, waarvan in dit verhaal akte. Het zijn foto’s van een noviteitenfolder van Gamda. Hans kreeg via de modelautowereld contact met een Gamda verzamelaar/kenner uit Engeland, Rafi Ilivitzky. Hij schreef een boek over de geschiedenis van het merk uit Israël, al heeft ook hij geen MF 65. Het in het boek afgebeelde exemplaar is van Arik Schwartz uit Israël. If you find one you’ll find more luidt een gezegde van een zekere Amerikaan, en ook een verzamelaar uit Parijs bleek in het bezit van zo’n modelletje. Te koop hadden we echter nog nooit ééntje gezien. Alle fotootjes op veilingsites van Corgi MF 65’s zijn jarenlang gecheckt door vooral Hans, speurend naar dat stuurstangetje onder de trekker. We wisten dat dat het meest in het oog springende verschil was tussen een Gamda en een Corgi. Tussendoor verheugden we ons op het feit dat we zo’n dingetje eens een keer in de hand konden houden, we gingen immers naar Fabio Zubini in Italië, die volgens Jouke ook een Gamda zou hebben. Toch niet dus.

Op een zekere dinsdagmorgen ging bij Tammo de telefoon, Hans. “Je raadt nooit wat er nu te koop staat! ” Het is dan meestal iets fraais, en nu dus een advertentie met een Corgi MF 65 aangekondigd, stocknr. 52 (?) van Corgi erbij, en ergens onderaan in de advertentie dat er Gamda onderop de trekker stond… Alleen aan het stuurstangetje op het fotootje was in eerste instantie te zien dat dit er eentje was, voor de rest moest je veel verder lezen! We besloten de man niet wijzer te maken, en af te wachten. Afwachten is niet onze sterkste kant, en Hans besloot de verkoper te benaderen met een vorstelijk bod, hij kon nog teruggehaald worden van de veiling, want er had nog niemand op geboden. De verkoper bedankte vriendelijk, hij had al meer belangstelling en vragen gehad, hij besloot de veiling gewoon af te wachten. Dat koste hem veel geld, want het model liep gewoon af voor een prikje… Hans had al bijna z’n auto verpand voor het bod dat hij erachter had gezet, wat zou een veiling toch doen met deze gegevens? We schreven ook al eens over het lege doosje (!) dat we ooit in Engeland vonden, en dat het formaat daarvan ons deed vermoeden dat de schaal wel groter kon zijn dan 1/43. Dat mysterie is ook opgelost, Gamda gebruikte one size fits all. Deze doosjes zijn ontworpen door de bekende ontwerper Dan Reisinger, die ook het logo van El Al ontwierp, Israëls nationale luchtvaartmaatschappij. Er zit een beroepsontwerper op de Oud Nieuws redactie die u dit niet wilde onthouden… Op de kopse kant van de doosjes zat een ronde witte stip, waarop eenvoudig in rood silhouet werd afgebeeld wat er in het universele doosje zat.

Nadat de postbode weer eens aanbelde in Annen bogen we ons over het uiterst zeldzame modelletje. Even een Corgi erbij gepakt en geconstateerd dat deze modelletjes al vaker dichtbij elkaar hadden gestaan… We bedoelen te zeggen dat Gamda het Corgi modelletje bijna kopieerde, alhoewel in het boek wordt vermeld dat het trekkertje een eigen ontwerp is. Het boek vertelt vooral over de autootjes, waarvoor Gamda in het begin gewoon gietsels uit Engeland kreeg aangeleverd door Jordan & Lewden Ltd. Dit werd dan in de kibbutz Kfar Hanassi op de Westelijke Jordaanoever bij Galilea afgebouwd tot een compleet model. Later goot men in de gieterij Habonim, die ook deel uitmaakte van deze Kibbutz, ook complete modellen. Nooit gedacht dat wij nog eens over de Westelijke Jordaanoever zouden schrijven, en nog over vredelievende dingen ook!

Bekijken we het trekkertje nauwkeuriger, stocknr. G0230, dan zien we dat er toch wel een nieuwe mal voor het hele ding is gemaakt, in detail is alles net even anders. De Britains look-a-like bestuurde vooras spreekt voor zich, maar ook de mortorkap is overal net even anders. Slanker, en scherper gedetailleerd, onder het stuur loopt de rode beplating bij Gamda recht naar beneden, bij Corgi schuin achterover. Op de achtervelgen staat dus geen Corgi, en onderop de motor staat Gamda, made in Israel. Het stuurtje verschilt ook duidelijk met Corgi, want daar moet nu daadwerkelijk mee gestuurd worden, dus is hij iets steviger gemaakt. Het stoeltje is fraai rood, stukken fraaier dan het metaalkleurige op de Corgi. Ray Crilley vertelde ons altijd dat het Massey Ferguson in reliëf op de motorkap zou zijn gegoten, vanaf een foto zou je het inderdaad zeggen, maar dat blijkt niet het geval.

Het boek van Rafi Ilivitzky vertelt nog een typisch Joods verhaaltje. Toen Gamda begin jaren 60 begon met oude gietsels en mallen, waren vooral Engelse fabrikanten van autootjes al oppermachtig. Onder andere Matchbox was een geduchte concurrent. Geen probleem, de Israëlische regering ging gewoon 200% belasting heffen op buitenlandse import! Dat werd echter succesvol internationaal aangevochten bij de rechter. Tegen de tijd dat de 200% afgeschaft moest zijn, draaide Gamda inmiddels volop. Het bleef echter liefdewerk-oud papier, er werd weinig mee verdiend. Nog steeds een bekend verschijnsel in de miniatuurtrekkerbouwerij, al willen we allemaal het tegendeel beweren en geloven.

Uit een overzicht van prijzen die voor Gamda (auto)modellen worden betaald halen we nog een veelzeggende quote uit het boek. Bij de MF 65 staat: Unseen in auctions and therefore no marketprices known.

De schrijver slaat daarna een beetje op hol met statistieken en grafieken. Veilingprijsstijgingen weergeven in de laatste jaren is tot daaraan toe, maar ook een grafiek waarin je kunt zien in welke tijd van het jaar de meeste Gamda modellen worden aangeboden is overdreven. Toch is het een leuk boek over een miniatuurfabrikant uit een land waar we verder weinig modellen van kennen.

Onze dank gaat uit naar Rafi Ilivitzky die ons een hoop wijzer heeft gemaakt met z’n boek: Israeli Die-cast Model Cars, waarin hij de merken Gamda, Sabra en Cragstan behandelt.

Van uw verslaggevers uit het Midden-Oosten,

Hans Sikkema en Tammo Broekema