Het volgende artikel is gepubliceerd in 2006, en bevat inmiddels verouderde inzichten en feiten. We hebben het artikel ongewijzigd gepubliceerd, omdat het nu een interessant beeld geeft van de ontwikkelingen door de jaren heen.
Updates:
– In 2018 heb ik een Rex John Deere Lanz combine in kit vorm gevonden, verpakt in kartonnen doosje met bouwhandleiding. Het gaat om het groene JD Lanz model, maar de kit bevat ook een aantal rode onderdelen. Meer over dit model is te lezen in Oud Nieuws in Agritoy van november 2018, of binnenkort hier online in het Oud Nieuws archief!
– De rood/gele en geel/rode combines werden verpakt in dezelfde doosjes als de beige en groene modellen, en mogelijk zijn deze ook geleverd in kit vorm.
REX LANZ COMBINES
Augustus 2007
Agritoy 3
Lanz en vanaf 1960 John Deere Lanz, bouwde van 1956 tot 1963 de MD18 S maaidorser, een succesvol ontwerp dat lang populair bleef bij vooral de kleinere bedrijven. Rex maakte hiervan prachtige promotiemodelletjes. De Oud Nieuws redactie weet ze te waarderen en woont er praktisch naast, getuige het volgende verhaal.
Het is oogsttijd, dus Oud Nieuws haalt de combine maar weer eens uit de schuur. Hoe toepasselijk, Tammo woont in de Wildervanksterdallen, Oost-Groningen. Achter zijn huis staat zijn oude smederij. Drie huizen verderop, staat een dorsmachineschuur, die in dezelfde stijl is als de smederij, waarschijnlijk door dezelfde aannemer. Dit was ooit het onderkomen van een heuse ‘verdamper’ Brons trekker (!) met Borga dorsmachine, zo vertelde ons eigenaar en tevens ‘Wildervanksterdallen burgemeester’ Arie Stevens. Arie is liefhebber van landbouwhistorie en stalt in deze dormachineschuur de laatste jaren zijn John Deere Lanz 250 combine.
Klik op de foto’s hieronder om ze te vergroten.
Deze combine is bijna gelijk aan het onderwerp van deze Oud Nieuws, de Lanz MD18 S. Lanz kwam in 1956 met hun eerste zelfrijdende maaidorser, MD staat voor Mähdrescher. De S staat voor Selbstfahrer, ze waren er namelijk ook in getrokken uitvoering (MD 18). In Panningen is bijna elk jaar nog zo’n getrokken versie in het echt te zien. Lanz maakte ze in een beige kleur, met rode velgen. Getreidegelb zeggen de Duitsers, de kleur van gerijpt graan… Rex deed hetzelfde met het modelletje ervan, want dit is een promotiemodel pur sang. Toen John Deere in 1960 Lanz overnam, werden ze groen met geel en Rex bleef natuurlijk niet achter. Op de foto zie je de folders, met prachtige tekeningen en foto’s, typisch voor de jaren ’50 en ’60 en bij ontwerp-deskundige Hans nog altijd favoriet.
De 18 in de typeaanduiding staat voor 1 meter 18 werkbreedte, geen wonder dus dat Arie z’n JD Lanz 250 (al was deze 2 meter 20) snel vergeten was toen hij werd vervangen door een Claas Matador. Of zoals Arie zei: ‘die kon er wel rondjes omheen draaien!’. Ingeruild en vergeten dus, totdat na meer dan 20 jaar, Arie eens in Odoorn door iemand werd verteld dat z’n combine daar bij het in de schuur stond, met de naam Stevens Wildervank er nog op… Arie had namelijk een loonbedrijf met z’n broers, en op hun trots, een van de allereerste combines in de omgeving, werd destijds (1961) natuurlijk de naam geschilderd van de eigenaars! De JD Lanz werd na meer dan 20 jaar opnieuw geruild en door Arie over de weg teruggereden naar z’n oude stekkie, waar hij ook al weer meer dan 20 jaar staat. Hij is nog operationeel, de Perkins diesel snort prachtig en bij bijzondere gelegenheden haalt Arie ‘m voor de dag. Een fraaier lot voor zo’n prachtding dan een combinerace…
Terug naar het modelletje, wat een lust voor het oog is dit; zeer gedetailleerd van buigzaam plastic, een zogenaamde ‘snap-together-kit’. Je zou hem dus zo uit elkaar kunnen halen en weer in elkaar zetten. Het is dus niet zo verwonderlijk dat er bij veel van de overgebleven modelletjes onderdeeltjes ontbreken, toppers zijn dan de hekjes op het afzakplatform en de pootjes naast de bestuurderstoef. Ook de Lanz naambordjes voor- en achterop missen vaak.
De donkergroene JD Lanz op de foto’s heeft Tammo van z’n zwager overgenomen die ook een fanatiek verzamelaar was, maar het modelletje weg deed, omdat hij te klein was voor z’n 1/32 verzameling. Ooit eens gekregen van een vertegenwoordiger, wat het verhaal dat het een promotiemodel is, bevestigd. Dat hij te klein is, kon achteraf wel eens meevallen, want het modelletje zit dichtbij schaal 1/32. Afhankelijk van wat je opmeet en met de maten in de folder vergelijkt, kom je uit op een schaal tussen 1/33 en 1/34. Ook op zijn model ontbraken de hekjes en één van de pookjes, maar die heeft Tammo er zelf bijgemaakt.
Later trof hij in Duitsland op een beurs een verzamelaar wiens oom bij Rex had gewerkt en nog een doosje vol originele onderdeeltjes voor de combine had. Tammo wist niet wat hij hoorde, en kocht van ieder onderdeeltje dat er nog was een paar, meer wilde de man (terecht) niet missen. Een paar hekjes zaten erbij, maar geen pookjes…
Tammo’s zwager leeft niet meer, dit modelletje is hem onderhand dus zeer dierbaar geworden. Later heeft hij ook nog de beige versie bemachtigd, door een ingewikkelde ruil met een rode. ‘Zo ging dat vroeger’, zegt opa, maar sinds het wereld wijde web kwam opzetten, zie je deze modelletjes soms weer te koop, al zul je voor een complete waarschijnlijk meer dan € 500,- kwijt zijn en met doos erbij al helemaal. Leuk detail aan de getoonde dozen is dat op de doos van de beige versie nog alleen Lanz staat en op die van de groene John Deere Lanz.
Als we zo eens om het modelletje heenlopen, zien we de vele details: de lagedrukpakjespers aan de achterkant, het afzakplatform, de afzakinrichting, de centrifugaal ventilator bovenop, de opvoer-elevator aan de zijkant, en ga zo maar door, het zit er allemaal op. Als het goed is tenminste. Hans ontdekte ook eens een los onderdeeltje aan de linkerachterkant van de afzakinrichting, een poelie waarschijnlijk, die soms ontbreekt. Heeft u ‘m in de kast, ga snel eens kijken…
Wat nu het verhaal is achter de gele en de rode versie, is ons niet bekend. Waarschijnlijk zijn het speelgoedversies voor de speelgoedwinkel, wie het weet mag het zeggen. Rex deed dit ook bij de andere modellen van het merk, zie een eerdere Oud Nieuws over plastic tractoren. Wij hebben de gele en de rode nooit in een (promotie) doos gezien.
Wader heeft ook een plastic model van een vroege John Deere combine gemaakt, een 530, die verrassende overeenkomsten vertoont met het Rex modelletje. De haspel lijkt als twee druppels water op die van de Rex en ook het stuurtje is eender. Onderop staat soms Wader als fabrikant vermeld, soms helemaal niets en soms ook Smer, een naam bekend van bouwdozen.
Wader bestaat nog steeds en maakt ook nog steeds plastic speelgoed (nee, niet de combines…) De 530 is zeldzamer en dus ook duurder dan de Rex, als je er ooit al een te koop vindt. Rex bestaat niet meer. Intussen lost ook het probleem van de ontbrekende onderdeeltjes op, want veel wordt van kunsthars nagemaakt door liefhebbers.
Dank nog voor de reacties op de vorige Oud Nieuws over Yaxon. In de volgende aflevering gaan we het hebben over een plastic Deutz trekker gemaakt in Brazilië, zeldzaam in het kwadraat, want het is de tweede die we ooit hebben gezien…
Met dank aan ‘burgemeester’ Arie Stevens uit Wildervanksterdallen.
Hans Sikkema en Tammo broekema
Prachtig! Ongeveer 30 jaar geleden werden nog Oldtimerbeurzen gehouden in de Mauritshal in Hoogeveen. Stond iemand met een kraam met boeken/ bladen/ onderdelenboeken en… in de hoek, bovenop het doosje een combine die ik herkende als een Lanz. Quasi-ongeïnteresseerd vroeg ik na afrekenen wat hij daar had staan… hij wist het niet en ik heb ‘m meegenomen voor Fl. 5,-. Ach, ik had zelf een Lanz-gloeikop en dan sla je ook aan het verzamelen als je een mooi modelletje tegenkomt. Heb ik toen dus een “getreidegelb” Lanz maaidorser gekocht!
De laatste keer miniaturenbeurs stond er een in Zwolle, in een afgesloten vitrine kast en ik schrok van de prijs. Ik mag die van mij wel verzekeren, compleet met doosje gekocht voor 5 gulden!
Hallo Albert, bedankt voor deze leuke anekdote! Groet, Hans